Legitymacja osoby niepełnosprawnej jest dokumentem potwierdzającym posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności, stopniu niepełnosprawności albo orzeczenia o wskazaniach do ulg i uprawnień, które są wydawane przez Miejskie lub Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Innymi słowy – potwierdza ona status osoby niepełnosprawnej. Warto podkreślić, że żadne orzeczenia wydawane przez inne instytucje (np. organy rentowe takie jak ZUS, KRUS, MON, MSWiA) nie uprawniają do otrzymania tej legitymacji.
Obecnie wśród osób niepełnosprawnych można spotkać dwa formaty tego dokumentu: “stare, białe” blankiety, które były wydawane do 31 sierpnia 2017 roku, oraz “nowe”, dwustronne plastikowe legitymacje, które są wydawane od 1 września 2017 roku. A zatem nie istnieje możliwość otrzymania już “białej” legitymacji na dawnych zasadach.
Legitymacje osoby niepełnosprawnej wydają właściwe dla miejsca stałego pobytu osoby niepełnosprawnej Miejskie lub Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Jakie dane zawiera ten dokument? Najważniejsze z nich to:
- imię i nazwisko posiadacza
- PESEL
- termin ważności
- numer legitymacji
- opcjonalnie: symbol przyczyny i stopień niepełnosprawności (chęć umieszczenia tych danych na legitymacji należy zaznaczyć we wniosku o wydanie legitymacji)
W nowych formatach legitymacji zarówno symbol przyczyny jak i stopień niepełnosprawności umieszcza się wyłącznie na wniosek osoby niepełnosprawnej lub jej przedstawiciela ustawowego (czyli rodzica, opiekuna prawnego lub kuratora). Informacje te (wraz z numerem PESEL posiadacza i numerem legitymacji) są przedstawione w postaci kodu QR, aby zapewnić ich jak najlepszą ochronę przed osobami postronnymi. Kod QR umieszczony w legitymacji można odczytać przy pomocy dowolnych czytników kodów QR obsługujących kody w wersji 10. Ponadto w nowych legitymacjach znajdziemy oznaczenia w języku Braille’a a także napisy w języku angielskim i francuskim.
Do uzyskania legitymacji osoby niepełnosprawnej wymagane są następujące dokumenty:
- wniosek o wydanie legitymacji
- kserokopia oraz oryginał (do wglądu) orzeczenia o niepełnosprawności, o stopniu niepełnosprawności lub o wskazaniach do ulg i uprawnień
- zdjęcie 3,5 x 4,5 cm
- dowód tożsamości
- gdy wniosek składany jest przez inną osobę: kopia dowodu osobistego wnioskodawcy (osoby niepełnosprawnej) oraz upoważnienie lub pełnomocnictwo do złożenia wniosku.
Warto mieć świadomość, że jeżeli osoba niepełnosprawna posiada więcej niż jedno orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności, to legitymacja może zostać wydana jedynie na podstawie ostatniego wydanego prawomocnego orzeczenia. Orzeczenie staje się prawomocne jeśli w wyznaczonym czasie nie wniesiono odwołania co do jego treści. Dopiero po upłynięciu tego terminu możemy złożyć wniosek o wydanie legitymacji.
Termin odbioru legitymacji przekazywany jest telefonicznie, mailowo lub za pośrednictwem poczty tradycyjnej.
“Nowe” legitymacje osoby niepełnosprawnej wydawane są na okres ważności orzeczenia, jednak maksymalnie mogą być wydane na okres 5 lat (gdy legitymacja dokumentuje niepełnosprawność – dotyczy to dzieci i młodzieży poniżej 16 roku życia) lub 10 lat (gdy legitymacja poświadcza stopień niepełnosprawności a jej posiadacz ma mniej niż 60 lat). W przypadku osób w wieku powyżej 60 lat legitymację można wydać na czas trwania orzeczenia (bez wspomnianego ograniczenia ważności do 10 lat) lub nawet na stałe. Wyrobienie legitymacji jest bezpłatne, jednak wystawienie jej duplikatu podlega opłacie w wysokości 15 zł.
Posiadanie legitymacji daje osobom niepełnosprawnym sporo korzyści – potwierdza możliwość korzystania z określonych ulg i uprawnień przewidzianych dla osób z niepełnosprawnościami. Przede wszystkim uprawnia jej posiadacza do otrzymania zniżek podczas poruszania się na terenie Polski środkami publicznego transportu zbiorowego (czyli komunikacją miejską, PKP i PKS) oraz daje możliwość otrzymania ulg za usługi oferowane przez niektóre instytucje (głównie podmioty publiczne) np. instytucje kultury, sportu czy turystyki. Należy jednak pamiętać, że warunki otrzymania takich ulg mogą się różnić w zależności od miejscowości oraz danej instytucji lub przewoźnika. Ponadto wysokość zniżki na przejazdy z reguły zależy od stopnia i/lub przyczyny niepełnosprawności, a ulga może także obejmować osobę pełniącą funkcję opiekuna osoby niepełnosprawnej. Opiekunem osoby niepełnosprawnej może być w tej sytuacji osoba pełnoletnia (a w przypadku opiekuna osoby niewidomej – osoba powyżej 13 roku życia), która towarzyszy osobie niepełnosprawnej w podróży. Dodatkowo, aby móc skorzystać z uprawnień, poza legitymacją osoby niepełnosprawnej jej posiadacz powinien okazać także dowód osobisty (albo inny dokument potwierdzający tożsamość). Konieczność okazania – w razie potrzeby – dokumentu tożsamości dotyczy również opiekuna.
Zakodowanie informacji o przyczynie i stopniu niepełnosprawności w postaci kodu QR okazało się być kontrowersyjnym rozwiązaniem. Pierwszym problemem była “techniczna” niemożność odczytania kodów umieszczonych na legitymacji np. przez konduktorów w pociągach i tym samym brak możliwości zweryfikowania uprawnień do zniżek na przejazd. Zgodnie z opinią Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego w takiej sytuacji jednak osoba niepełnosprawna nie powinna zostać ani wezwana do zapłaty, ani pozbawiona możliwości skorzystania z przysługującej jej ulgi. Drugim problemem jest wspomniana wcześniej dobrowolność umieszczenia informacji dotyczących przyczyny i stopnia niepełnosprawności na legitymacji. Jeśli osoba niepełnosprawna nie zdecydowała się na umieszczenie takich informacji na dokumencie, wybierając się w podróż powinna pamiętać o zabraniu ze sobą odpowiedniego orzeczenia, które potwierdzi jej prawo do ulgi na przejazd. Natomiast brak legitymacji w sytuacji kontroli może skutkować nałożeniem na osobę niepełnosprawną opłaty w wysokości ceny normalnego biletu lub wystawieniem wezwania do zapłaty, od którego należy się w wyznaczonym czasie odwołać, okazując dokument uprawniający do ulgi.
A co zrobić, gdy podobne problemy w odczytaniu przez kontrolera istotnych danych z kodu QR napotkamy w innym niż pociąg środku komunikacji zbiorowej (np. w autobusie, tramwaju)? Niestety nie istnieją tu żadne przepisy ogólne, które umożliwiłyby zastosowanie tych samych zasad, co w przypadku kolei. W takiej sytuacji możemy jedynie doradzić, aby w przypadku nałożenia na posiadacza legitymacji dodatkowej opłaty próbować się od takiej decyzji odwołać lub – co niezbyt wygodne – zawsze mieć przy sobie kopię orzeczenia “na wszelki wypadek”.
Ciekawostka: ponieważ “nowa” legitymacja osoby niepełnosprawnej zawiera napisy w języku angielskim i francuskim, okazanie jej może również upoważniać nas do zniżek w różnych instytucjach kultury za granicą. Nie jest to jednak regułą, gdyż na ten moment nie istnieją żadne umowy międzynarodowe gwarantujące respektowanie takiego dokumentu, a systemy orzekania o niepełnosprawności różnią się między poszczególnymi krajami.
Ważne!
Pomimo istotnych zmian dotyczących zasad wydawania i wyglądu legitymacji osoby niepełnosprawne wydawane przed 1 września 2017 roku “białe” legitymacje nadal zachowują swoją ważność na czas w nich określony i nie trzeba ich wymieniać, dopóki nie stracą one ważności.
Podstawy prawne
- Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2017, zm. rozp. Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. z 2017 r., poz. 1541).
- Art. 6 ca. ust. 1 – 4, art. 6 cb. ust. 1 – 4, art. 6 cc. ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j.: Dz. U. z 2018 r., poz. 511 z późn. zm.)
Autor : Anna Glajcar
Inne artykuły dotyczące poradnictwa: https://brakbarier.org/poradnictwo/